ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ

Ο μετασχηματισμός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε Εκπαίδευση για την Αειφορία σημειώθηκε προοδευτικά και αποτυπώθηκε σε κείμενα αποφάσεων και διακηρύξεων διεθνών οργανισμών. Στα κείμενα αυτά αναπτύσσονται οι αρχές της βιώσιμης/ Αειφόρου Ανάπτυξης και ο ρόλος της (περιβαλλοντικής) εκπαίδευσης προς την κατεύθυνση της επίτευξης των στόχων της Αειφορίας:

• Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης - 1972
  Στη Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης για το Ανθρωπογενές Περιβάλλον το 1972, υιοθετήθηκαν και ενεργοποιήθηκαν οι βασικές αρχές Δικαίου του Περιβάλλοντος και δρομολογήθηκε η διαδικασία ίδρυσης του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP).
• Διακυβερνητική Διάσκεψη της Τιφλίδας - 1977
  Στη Διακυβερνητική Διάσκεψη της Τιφλίδας το 1977, τέθηκαν οι βασικές αρχές για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση:
  • α) … ένας βασικός στόχος είναι η κατανόηση, από τους ανθρώπους και τις κοινότητές τους, της σύνθετης φύσης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, όπως προκύπτει από την αλληλεπίδρασή τους με τις βιολογικές, φυσικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές όψεις τους, και η απόκτηση γνώσεων, αξιών, στάσεων και πρακτικών ικανοτήτων, ώστε να συμμετέχουν με υπευθυνότητα και αποτελεσματικότητα στην πρόβλεψη και επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων και στη διαχείριση ενός ποιοτικού περιβάλλοντος.
  • β) … ένας επιπλέον βασικός στόχος είναι η σαφής ανάδειξη της αλληλεξάρτησης του οικονομικού, του πολιτικού και του οικολογικού πεδίου στο σύγχρονο κόσμο, όπου οι αποφάσεις και δράσεις των κοινοτήτων μπορεί να έχουν διεθνή αντίκτυπο … Η επίτευξη των στόχων αυτών συντελείται μέσα σε μια διαρκή εκπαιδευτική διαδικασία, όπου οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να αντιληφθούν τα υπό διαπραγμάτευση θέματα μέσα από την πολυπλοκότητά τους και όχι διαμέσου απλουστευτικών αιτιακών σχέσεων.
• Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη - 1987
  Η έννοια της «Αειφορίας», ως μέτρο αξιολόγησης και στόχος πολιτικής για τις σύγχρονες κοινωνίες, αποτυπώνεται για πρώτη φορά στην Έκθεση Brundtland, «Το Κοινό μας Μέλλον». Στην έκθεση αυτή προβάλλονται οι συνέπειες των κυρίαρχων πρακτικών παραγωγής και κατανάλωσης στους μελλοντικούς κατοίκους του πλανήτη και αποτυπώνονται με τρόπο σαφή και συνεκτικό οι μέχρι τότε διάχυτες περιβαλλοντικές ανησυχίες, ενώ αναδεικνύεται η αναποτελεσματικότητα των λίγων και αποσπασματικών προσεγγίσεων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Στην έκθεση τονίζεται χαρακτηριστικά: «ο πλανήτης αυτός δεν μας ανήκει, τον δανειστήκαμε από τις μελλοντικές γενιές», φράση που εκφράζει το φιλοσοφικό υπόβαθρο της αρχής της Αειφορίας. Δηλαδή, το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη (οι φυσικοί πόροι, συμπεριλαμβανόμενης και της βιοποικιλότητας) δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ή να αναλώνεται σε τέτοιο βαθμό που να μην επιτρέπεται η μεσο-μακροπρόθεσμη φυσική ανανέωση ή αναπαραγωγή του, αλλά να διαφυλάσσεται στο διηνεκές. Με άλλα λόγια, οι οικονομικές δραστηριότητες δεν επιτρέπεται να διακυβεύουν την ποιότητα της ζωής των επερχόμενων γενιών από απόψεως φυσικού περιβάλλοντος, όπως και το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη καθεαυτό. Η Αειφόρος Ανάπτυξη περιλαμβάνει τις διαστάσεις της οικολογικής αειφορίας, της δημοκρατικής συμμετοχής, της οικονομικής αποτελεσματικότητας, της πολιτισμικής χειραφέτησης και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών και επιτρέπει η ανθρώπινη αναπτυξιακή δραστηριότητα να συντελείται μέσα σε ένα πλήρως προστατευόμενο φυσικό περιβάλλον, του οποίου δεν διαταράσσονται οι ρυθμοί εξέλιξης. Το φυσικό περιβάλλον αναδεικνύεται σε ένα διαχρονικό παγκόσμιο αγαθό.
• Συμβούλιο Υπουργών Παιδείας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας - 1988
  Το ψήφισμα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση του Συμβουλίου των Υπουργών Παιδείας της Συνεδρίασης της 24ης Μαΐου 1988 αποτελεί την αφετηρία της κοινής δράσης των μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στον τομέα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βασικοί στόχοι που τίθενται για την κοινή δράση στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι: α) η διάχυση της περιβαλλοντικής οπτικής σε όλα τα πεδία και επίπεδα διδασκαλίας, β) η διευκρίνιση και ο ορισμός ενός ελάχιστου κοινού περιεχομένου στα αναλυτικά προγράμματα, γ) η επιμόρφωση των εκπαιδευτών, δ) η ανάπτυξη μορφών δια βίου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ε) η υποστήριξη και προώθηση διεπιστημονικών κέντρων δράσης, επιμόρφωσης και έρευνας στον τομέα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
• Ευρωπαϊκό Συμβούλιο – Δουβλίνο - 1990
  Στη διακήρυξή του για το Περιβάλλον το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Δουβλίνο, Ιούνιος 1990), τόνισε την ειδική ευθύνη της Κοινότητας και των κρατών-μελών της στη διεθνή σκηνή, υποστηρίζοντας ότι «η Κοινότητα πρέπει να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικότερα το ηθικό, οικονομικό και πολιτικό της κύρος, για να τονώσει τις διεθνείς προσπάθειες για την επίλυση των πλανητικών προβλημάτων και για να προωθήσει την Αειφόρο Ανάπτυξη και το σεβασμό των κοινών πλανητικών αγαθών».
• Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη –Rio de Janeiro - 1992
  Στο Rio de Janeiro το 1992, πραγματοποιήθηκε η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED). Εκτός από τον εορτασμό της 20ετίας από τη Συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης, στόχος ήταν η εύρεση αποτελεσματικών μεθόδων για την προστασία του περιβάλλοντος. Αποτέλεσμα αυτής της Συνδιάσκεψης ήταν ο καθορισμός των βασικών αρχών Δίκαιου του Περιβάλλοντος, οι οποίες είναι: α) η αρχή της ενημέρωσης και της πληροφόρησης, β) η αρχή της ευθύνης και της αποζημίωσης και γ) η αρχή της πρόληψης. Στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης στο Rio de Janeiro καθορίστηκε το περιεχόμενο των ευρωπαϊκών στρατηγικών της Ημερήσιας Διάταξης για τον 21ο Αιώνα (Agenda 21), η οποία αναφέρεται: α) στις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις της Αειφορίας, β) στην προστασία και διαχείριση των αναπτυξιακών πόρων, γ) στην ενίσχυση του ρόλου σημαντικών ομάδων (π.χ αγρότες, εργάτες) και δ) στα μέσα εφαρμογής (π.χ. ενημέρωση, ανάπτυξη τεχνολογίας, εκπαίδευση). Στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη στο Rio de Janeiro η έννοια της Αειφορίας αναφέρεται σε τρεις πυλώνες: Περιβάλλον, Κοινωνία και Οικονομία. Ως βάση αυτών των πυλώνων, ορίζεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η οποία είναι επίσης, κοινωνικά και οικονομικά προσανατολισμένη. Με τον τρόπο αυτό ο ρόλος και το περιεχόμενο της Εκπαίδευσης στην επίτευξη της Αειφόρου Ανάπτυξης γίνεται πλέον διακριτός και πιο σαφής και ορίζεται ως Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία.
• Συνθήκη του Μάαστριχ - 1992
  Η Συνθήκη του Μάαστριχ συνέπεσε χρονικά με την Παγκόσμια Διάσκεψη του Rio de Janeiro. Στο άρθρο 2 της Συνθήκης γίνεται έμμεση αναφορά στην αρχή της Αειφορίας, όπου τίθεται ως στόχος της Ε.Ε. «μια…διαρκής.... και σεβόμενη το περιβάλλον ανάπτυξη».
• Συνθήκη του Άμστερνταμ - 1992
  Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1992, η αρχή της Αειφορίας ή Βιώσιμης Ανάπτυξης χαρακτηρίζεται ως καταστατική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (η οποία ισχύει από την 1η Μαΐου του 1999). Στο άρθρο 2 της Συνθήκης σημειώνεται: «...να επιτύχει ισόρροπη και Αειφόρο Ανάπτυξη» με τον όρο «ισόρροπη» να αναφέρεται στην αρχή της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής που αποσκοπεί στην ισόρροπη ανάπτυξη των κρατών -μελών της Ένωσης. Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ αναγνωρίζεται η «αρχή της Ενσωμάτωσης» ως προϋπόθεση της Αειφορίας. Αναγνωρίζεται, δηλαδή, ότι οι πολιτικές στρατηγικές που εφαρμόζονται σε όλους τους τομείς θα πρέπει να ενσωματώνουν την αρχή της Αειφορίας. Με άλλα λόγια, οι πολιτικές που αφορούν σε οικονομικές δραστηριότητες, όπως μεταφορές, βιομηχανία, τουρισμός κ.λπ. θα πρέπει να μετεξελιχθούν σε πολιτικές φιλικές προς το περιβάλλον και να προωθούν αειφορικά πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης (που λαμβάνουν υπόψη τον κύκλο ζωής των προϊόντων, χρησιμοποιούν πρώτες ύλες φιλικές προς το περιβάλλον, ήπιες μορφές ενέργειας για την παραγωγή, παρέχουν τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης κ.λπ.).
• Συναντήσεις Κορυφής
  διαμόρφωσαν τις διαστάσεις που συνθέτουν την έννοια της Αειφορίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής. Μέσα από μια σειρά επίσημων κείμενων, Διακηρύξεων και Κείμενων Δράσης (Declarations-Action Plans) η Εκπαίδευση για την Αειφορία αναπτύσσεται στη βάση μακρόχρονων προγραμμάτων στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Στο πλαίσιο αυτών των κειμένων διαμορφώθηκε το 5ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Πρόγραμμα βασίζεται σε σχετική σύσταση των Υπουργών Παιδείας της Ε.Ε. (Recommendation No (91)8, Ιούνιος 1991) και αναφορικά με το ρόλο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης σημειώνεται: «Η επιτυχία της προσπάθειας για την επίτευξη της Αειφορίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις, τις ενέργειες και την επίδραση που ασκεί το ευρύ κοινό. ... Η σημασία της παιδείας για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης είναι προφανής και για το λόγο αυτό η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των σχολικών προγραμμάτων ήδη από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι η επιτυχής εφαρμογή της Εκπαίδευσης για την Αειφορία προϋποθέτει την ενδυνάμωση και τον ενδεχόμενο αναπροσανατολισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων προς την κατεύθυνση της αλλαγής των στόχων, των προγραμμάτων κατάρτισης των εκπαιδευτικών και τον εντοπισμό και της διάδοσης της εμπειρίας των καινοτόμων πρακτικών.
• Θεσσαλονίκη - 1997
  Στη Διεθνή Διάσκεψη με θέμα: «Περιβάλλον και Κοινωνία: Εκπαίδευση και Ευαισθητοποίηση των Πολιτών για την Αειφορία», στη Θεσσαλονίκη (8 - 12 Δεκεμβρίου 1997) τονίζεται, μεταξύ άλλων, ότι: «η εκπαίδευση είναι ένα αναντικατάστατο μέσο, προκειμένου να δοθεί σε όλες τις γυναίκες και άντρες του κόσμου η ικανότητα να ορίζουν τη ζωή τους, να ασκούν το δικαίωμα των προσωπικών επιλογών και υπευθυνότητας, να επιτυγχάνουν τη δια βίου μάθηση, ανεξάρτητα από σύνορα γεωγραφικά, πολιτικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά, γλωσσικά ή βασιζόμενα στο φύλο» και ότι «… ο επαναπροσανατολισμός της εκπαίδευσης στο σύνολο της, όπως επιτάσσει το Κεφάλαιο 36 της Agenda 21, πρέπει να εμπλέκει όχι μόνο την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά επίσης τις Κυβερνήσεις, τους οικονομικούς φορείς και άλλους εταίρους». Στο Άρθρο 11 της Διακήρυξης της Θεσσαλονίκης, η Παιδεία αναγνωρίζεται ως ισότιμος Πυλώνας της Αειφορίας μαζί με την Οικονομία, τη Νομοθεσία και την Τεχνολογία και μάλιστα ως το υπόβαθρο και η προϋπόθεση της αποτελεσματικής λειτουργίας των άλλων τριών. Στο ίδιο Άρθρο προτείνεται ο όρος «Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία». Βασικός στόχος της είναι, μέσα από την ενσωμάτωση της «κοινωνικής» και «αναπτυξιακής» Εκπαίδευσης, η προώθηση σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο μιας αποτελεσματικής Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, της οποίας το περιεχόμενο αναφέρεται: α) στη γνώση των φυσικών διαδικασιών και των τρόπων ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων με σκοπό τη διατήρηση του περιβάλλοντος ή και την αποκατάστασή του όπου αυτό έχει διαταραχθεί και β) στην υιοθέτηση των κοινωνικών αξιών της συμμετοχής, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της διαφορετικότητας στο πλαίσιο της κοινωνικής συνοχής.
• Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη – Γιοχάνεσμπουργκ - 2002
  Στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη της ολομέλειας του ΟΗΕ στο Γιοχάνεσμπουργκ (2002), η δεκαετία 2005 - 2014 ανακηρύχθηκε ως Παγκόσμια Δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφορία. Κύριο θεματικό της πεδίο είναι η υιοθέτηση ενός συστήματος αξιών, το οποίο θα αλλάξει ριζικά το κυρίαρχο καταναλωτικό πρότυπο πάνω στο οποίο βασίζεται το σημερινό οικονομικό μοντέλο. Η εκπαίδευση για την Αειφορία επεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα της τυπικής και μη τυπικής / άτυπης εκπαίδευσης σε όλες τις χώρες. Ως έννοια περιλαμβάνει όχι μόνο το περιβάλλον, αλλά και τα προβλήματα της φτώχειας, του πληθυσμού, της υγείας, της εξασφάλισης τροφής, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρήνης. Η Περιβαλλοντική Αγωγή συνδέεται με την Οικονομία και την Κοινωνία.
• Κίεβο - 2003
  Κατά την περιφερειακή συνάντηση στο Κίεβο το 2003 τα Ηνωμένα Έθνη, η UNESCO και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδέχονται μια Κοινή Δήλωση για την Εκπαίδευση και έκτοτε αναπτύσσουν ένα κείμενο στρατηγικής που μεταφράζεται σε κάθε γλώσσα και μετασχηματίζεται σε εθνική στρατηγική με βάση τις εθνικές ανάγκες και επιλογές.
• Βίλνα - 2005
  Εγκρίνεται η Στρατηγική για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη.
• Στρασβούργο - 2006
  Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει την ανανεωμένη Στρατηγική της Ε.Ε. για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Κύριοι άξονες αυτής της Στρατηγικής είναι: η Περιβαλλοντική Πολιτική, η Πολιτική της Κοινωνικής Αλληλεγγύης και η Σύνθεση των Πολιτικών σε όλους τους τομείς. Ταυτόχρονα, αποφασίζεται ότι η οικονομική αειφορία και η μείωση της φτώχειας πρέπει να έχουν ίση προτεραιότητα με περιβαλλοντικούς στόχους. Για να πραγματοποιηθεί, δηλαδή, η αρχή της Αειφορίας, θα πρέπει να συνδυαστούν η κοινωνική πρόοδος -που θα αναγνωρίζει και θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες όλων των πολιτών-, η αποτελεσματική περιβαλλοντική διαχείριση και η διατήρηση υψηλών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης.
• Βρυξέλλες - 2007
  Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε σχετικό ψήφισμα τονίζει, μεταξύ των άλλων, ότι η προαγωγή της αειφορικής οικονομικής ανάπτυξης και η εξάλειψη της φτώχειας, με παράλληλη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος, είναι από τις σημαντικότερες προκλήσεις των πολιτικών αναπτυξιακής συνεργασίας της Ε.Ε., οι οποίες δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν χωρίς τον καθορισμό κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων, που περιλαμβάνουν την περιβαλλοντική προστασία και τη δίκαιη πρόσβαση στους φυσικούς πόρους, καθώς και τον επιμερισμό των οφελών τους.